30 jaar van verstikkende rassewette: So lyk die gevolge vir Suid-Afrika!

In 1994 het Suid-Afrika oorgeskakel van ʼn apartheidsregime na ʼn demokratiese bestel wat nie-rassigheid en gelykheid as kernwaardes omarm het. Drie dekades later is die realiteit egter ver van hierdie ideaal. Suid-Afrika bly een van die mees rasgereguleerde lande ter wêreld met meer as 140 wette wat steeds na ras verwys.

Die rasgebaseerde beleidsraamwerk

Die voorheen regerende party van Suid-Afrika, die African National Congress (ANC), het drie stukke sleutelwetgewing ingestel in ʼn poging om die ongelykhede wat apartheid meegebring het, reg te stel. Dit is naamlik:

• • Die Wet op Gelyke Indiensneming (Employment Equity Act)
• • Die Wet op Voorkeurverkryging (Preferential Procurement Act)
• • Die Breëbasis Swart Ekonomiese Bemagtigingswet (Broad-Based Black Economic Empowerment – B-BBEE Act)

Hierdie beleide was bedoel om historiese ongelykhede reg te stel, maar het in die praktyk gelei tot verhoogde rassebewustheid en ʼn ekonomiese omgewing waar ras dikwels belangriker is as meriete.

Die praktiese gevolge

Alhoewel die bedoeling agter hierdie beleide edel voorgekom het, het die werklike uitwerking daarvan heel anders uitgeloop:

• • Staatskaping is deels gefasiliteer deur rasgebaseerde tenderprosesse waar B-BBEE-middelmanne buitensporige fooie gevra het vir dienste aan die regering.
• • Staatsentiteite soos Eskom het vaardige ingenieurs verloor weens ʼn oordrewe fokus op demografiese verteenwoordiging. Dit het ondermeer bygedra tot Suid-Afrika se voortdurende kragkrisis.
• • Lisensies vir enige nuwe watergebruik vereis tans 75% swart eienaarskap, terwyl internasionale maatskappye soos Starlink verhoed word om tot die Suid-Afrikaanse mark toe te tree omdat hulle nie 30% van hul besigheid aan swart aandeelhouers wil oordra nie.
• • Universiteite, sportspanne en werkgewers word gedwing om kwotas te implementeer wat dikwels nie die werklike talent- en vaardigheidsvereistes van die samelewing weerspieël nie.

Ekonomiese en maatskaplike implikasies

Volgens Statistieke Suid-Afrika (SSA) is Suid-Afrika steeds een van die mees ongelyke samelewings ter wêreld, met ʼn Gini-koëffisiënt van 0,67 in 2020. Wat opmerklik is, is dat die ongelykheid nou grotendeels binne die swart bevolking self lê, eerder as tussen rassegroepe. Hierdie beleide het ʼn swart elite geskep, terwyl die meerderheid van die bevolking steeds in armoede en werkloosheid vasgevang bly.

Werkloosheid het die afgelope dekades verder gestyg en staan tans op 31,9% volgens die eng definisie en 41,9% wanneer ontmoedigde werksoekers ingesluit word. Spesifiek onder swart Suid-Afrikaners is die syfer veral skrikwekkend, met byna die helfte van die swart bevolking wat tans werkloos is.

Die weg vorentoe

Ten spyte van die negatiewe impak van rasgebaseerde regulasies op ekonomiese groei, het die regering in 2025 voortgegaan om hierdie rassebeleide te verdiep. Dit sluit in:

• • ʼn R100 miljard hulpfonds waarvan die fondse uitsluitlik aan ondernemings in swart besit toegeken sal word.
• • Nuwe sektorale indiensnemingsteikens wat 600 000 werksgeleenthede vir minderheidsgroepe in gevaar kan stel.
• • ʼn Voortgesette verbintenis tot B-BBEE, wat internasionale beleggings afskrik.

Hierdie situasie het reeds daartoe gelei dat organisasies soos Solidariteit die regering hof toe geneem het oor diskriminasie. Die Internasionale Arbeidsorganisasie (IAO) en ander liggame beklemtoon dat regstellende aksie slegs tydelik moet wees – ʼn aspek wat die Suid-Afrikaanse regering aanhou om te ignoreer.

Moontlike oplossings

Daar is verskeie moontlike ingrypings wat die ekonomie kan help om te stabiliseer en wat groei kan bevorder:

1. 1. Verwyder B-BBEE-vereistes vir internasionale beleggers om beleggings in Suid-Afrika te bevorder.
2. 2. Skors alle voorkeuraankope-beleide tydens ekonomiese krisisse, sodat groei eerder op rasseherverdeling gefokus word.
3. 3. Stel ʼn einddatum vir regstellende aksie in sodat Suid-Afrika nie vasgevang bly in ʼn eindelose siklus van rasseherverdeling nie.

Rasgebaseerde beleide het nie die gewenste ekonomiese en maatskaplike impak gehad nie en hou ʼn bedreiging in vir Suid-Afrika se ekonomiese toekoms. Dit is tyd vir ʼn beleidsverskuiwing wat nie groei belemmer nie, maar eerder werkskepping en ʼn nie-rassige samelewing bevorder.

Die stryd teen diskriminasie is nog lank nie verby nie, maar saam kan ons ’n verskil maak. Deur jou stem te laat hoor, help jy om druk op die regte plekke te plaas. Klik hier en stuur jou boodskap na die Withuis!