Die 1994-skikking & die Grondwet: Wat maak ons nou?

Die 1994-skikking was ʼn historiese ooreenkoms wat Suid-Afrika moes lei tot ʼn nie-rassige, demokratiese en grondwetlike staat, gebaseer op gelykheid voor die reg, privaatbesitregte en kulturele vryheid. Die African National Congress (ANC) se regeringsbeleid oor die afgelope dekades het egter hierdie beginsels stelselmatig ondermyn, en dit het gelei tot ʼn situasie waar rasgebaseerde wette, ekonomiese onstabiliteit en kulturele onderdrukking algemeen geword het.

Die Grondwetlike Beginsels van die 1994-skikking

Voor onderhandelinge oor die nuwe politieke bestel het alle partye ooreengekom op 34 Grondwetlike Beginsels, wat moes dien as die grondslag vir die interim en finale Grondwet. Van hierdie beginsels sluit in:

• • Die verbod op ras- en geslagsdiskriminasie – Geen beleid of wetgewing mag ras of geslag as ʼn bepalende faktor vir regte of geleenthede gebruik nie.
• • Gelykheid voor die reg – Die regstelsel moet verseker dat alle burgers gelyke behandeling ontvang, sonder bevoordeling of uitsluiting.
• • Beskerming van kulturele- en taalregte – Die diversiteit van tale en kulture moet erken en bevorder word.
• • Selfbeskikking en burgerlike organisasies – Groepe moet hulle eie kulturele en taalkundige organisasies kan oprig en onderhou.

Hierdie beginsels was bedoel om ʼn inklusiewe en stabiele toekoms vir alle Suid-Afrikaners te verseker, maar die implementering van beleid sedert 1994 het in baie opsigte hiervan afgewyk.

Oortredings van die skikking

Die ANC se oorgang na ʼn neo-Marxistiese beleid, gedryf deur die Nasionale Demokratiese Revolusie (NDR), het gelei tot ʼn verskuiwing van nie-rassigheid na ʼn rasgedrewe beleid, en van individuele regte na groepsgebaseerde regstellende aksie. Die belangrikste oortredings sluit in:

1. Ondermyning van nie-rassigheid en gelykheid voor die reg

Die belofte van nie-rassigheid is verdraai tot ʼn beleid waar ras nou ʼn bepalende faktor in werksgeleenthede, ekonomiese deelname en selfs regeringstoelaes geword het. Meer as 140 rasgebaseerde reguleer tans besighede en openbare instellings, insluitend die Wet op Gelyke Indiensneming (‘Employment Equity Act’), wat rassekwotas in die werkplek afdwing. Hierdie wetgewing het geen einddatum of “sunset clause” nie, wat beteken dat rasgedrewe beleid permanent kan bly bestaan.

2. Onderdrukking van kulturele- en taalregte

Die ANC-regering het Afrikaans en ander minderheidstale doelbewus gemarginaliseer. Openbare universiteite het Afrikaans as onderrigtaal verwyder, en nuwe wetgewing soos die Bela-wet neem taalbeleidbesluite weg van skole en plaas dit onder sentrale regeringsbeheer. Hierdie beleid skend die oorspronklike grondwetlike belofte dat tale en kulture beskerm en bevorder sou word.

3. Erosie van privaatbesitregte

Een van die mees onrusbarende beleidsveranderinge is die ondermyning van privaatbesitregte. Die Onteieningswet (‘Expropriation Act’) stel die regering in staat om eiendom sonder vergoeding te onteien, op grond van ʼn vae definisie van “openbare belang”. Hierdie beleid, saam met radikale retoriek oor grondhervorming, het beleggersvertroue geskaad en ekonomiese onsekerheid geskep.

Gevolge en oplossings

Hierdie skendings van die oorspronklike grondwetlike beginsels het gelei tot ekonomiese stagnasie, ‘n afname in regsekerheid en toenemende polarisasie. Om die situasie reg te stel, word die volgende hervormings voorgestel:

1. 1. Afskaffing van rasgebaseerde wetgewing – Alle beleid wat rasseklassifikasie as ‘n maatstaf gebruik, moet herroep word.
2. 2. Desentralisering van mag – Besluitneming moet van ‘n oorheersende sentrale regering teruggeplaas word na plaaslike gemeenskappe.
3. 3. Beskerming van privaat besit – Sterker grondwetlike beskerming teen staatsonteiening is nodig.
4. 4. Herstel van taal- en kultuurregte – Minderheidsgroepe moet die reg hê om hul eie instellings en kulturele erfenis te beskerm.

Die ANC se verskuiwing na rasgedrewe, sosialistiese beleid het die fundamentele beloftes van die 1994-skikking verbreek. Suid-Afrika se toekoms as ʼn liberale demokrasie hang af van die herstel van hierdie beginsels. Deur terug te keer na regsekerheid, ekonomiese vryheid en kulturele erkenning, kan die land sy oorspronklike grondwetlike beloftes herwin en ʼn pad na volhoubare vooruitgang inslaan.