Politieke aanstellings gee kaderontplooiing nuwe baadjie in setas

Deur Robin-Lee Maré

Buti Manamela, minister van hoër onderwys en opleiding, het administrateurs by drie setas (Sektorale Onderwys- en Opleidingsowerhede) aangestel ná klagtes van swak bestuur en korrupsie, maar die politieke aard van die aanstellings laat hernude vrese van nuwe staatskaping opvlam.

Op 19 Augustus 2025 het Manamela aangekondig dat Lehlogonolo Masoga as administrateur van die dienste-Seta (DSeta), Oupa Nkoane van die konstruksie-Seta (CSeta) en Zukile Mvalo van die plaaslike regering-Seta (LGSeta) aangestel is.

Hierdie aankondiging volg slegs ʼn maand nadat Manamela se voorganger, Nobuhle Nkabane, uit haar pos as minister verwyder is ná sy vir die Parlement gejok het om kaderontplooiing te verbloem – ʼn ontslag wat onder groot politieke druk en te midde van ʼn ondersoek deur die Valke plaasgevind het.

Setas beheer miljarde rande van die vaardigheidsontwikkelingheffing en het die mandaat om vaardigheidsontwikkeling en leergeleenthede te skep – ʼn kritieke taak in ʼn land met hoë werkloosheid. Wanneer setas swak bestuur word, ly jong mense, vakleerlinge en werksoekers eerste. Volgens Johnell Prinsloo, onderwysnavorser by die Solidariteit Navorsingsinstituut (SNI), moet daar baie versigtig omgegaan word met hulpbronne wat vir die ontwikkeling van vaardighede en opleiding bedoel is.

“Soos ons weet, is ons werkloosheidsyfer van die hoogste ter wêreld, en persone wat aangestel word om begrotings te bestuur en fondse reg aan te wend, moet bo verdenking en bevoeg wees,” sê sy.

Prinsloo meen verder dat politieke inmenging onstabiliteit veroorsaak in instellings wat onafhanklik en professioneel behoort te funksioneer. Sy waarsku: “Suid-Afrika kan nie politieke aanstellings bekostig nie, en nog minder persone wat reeds met korrupsie verbind is.”

“Deursigtigheid en aanspreeklikheid is nie onderhandelbaar in instellings wat belastingbetalers se geld bestuur nie,” beklemtoon Prinsloo. Sy voeg by dat politieke partye en ander rolspelers konstante druk op ministers moet uitoefen om te verseker dat aanstellings en besluite in die beste belang van burgers geneem word, en nie ten bate van die ANC en sy sakke nie.

“Enige onregmatige aanstellings en ondeursigtige optrede deur betrokke partye moet veroordeel word,” sê sy.

Opposisiepartye het ook die aanstellings gekritiseer deur dit as doelbewuste staatskaping en politieke inmenging te bestempel. Die Demokratiese Alliansie (DA) het die aanstellings verwerp omdat die aangestelde persone na bewering nie vir die pos geskik is nie en ook betrek word by korrupsie, wanbestuur en bedrog in vorige staatsposte. Die DA meen ook dat die Parlement nie vinnig genoeg toesig oor die prosesse gehou het nie en dring daarop aan dat Manamela die aanstellings terugtrek en nuwe name oorweeg.

Prinsloo benadruk dat “… werknemers en werksoekers ʼn seta-stelsel verdien wat werklik in hulle belange werk en nie een wat deur politieke speletjies lamgelê word nie.”

Hierdie nuutste aanstellings wys, volgens Solidariteit, weereens hoe die staat sy voelers in bykans elke instelling en hulpbron insteek. Hoe meer die staat alles probeer beheer, hoe groter raak die gevaar van korrupsie, wanbestuur en die misbruik van belastinggeld.

Solidariteit glo dat ʼn beter toekoms juis gevestig moet wees in gemeenskappe en instellings wat meer onafhanklik van die staat funksioneer. Daarom is instellings soos Akademia, Sol-Tech en die Skoleondersteuningsentrum, sowel as Solidariteit se aanlyn platform vir opleiding en ontwikkeling, reeds rigtingwysers na ʼn bedeling waar vaardigheidsontwikkeling sonder politieke inmenging kan floreer.