Stilfontein se mynerkinders – Goud in die grond en in die mense

Danny Schutte, Solidariteit-netwerkorganiseerder

Ek het grootgeword in ʼn klein dorpie genaamd Stilfontein in die Noordwes-provinsie, toe bekend as Wes-Transvaal. Dit was nie ʼn groot of bekende plek nie, maar vir my was dit die hele wêreld. Stilfontein was nie net ʼn plek nie, dit was ʼn gemeenskap. Dit was ʼn plek waar mense vir mekaar omgegee het, waar die myne alles was, en waar sport en saamwees ʼn lewenswyse was.

Alles in Stilfontein het rondom die goudmyne gedraai. Die drie groot mynhuise – Stilfontein Goudmyn, Buffelsfontein, en Hartebeesfontein – het nie net werk verskaf nie, maar ook ons lewens gebou. Die myne het huise vir hul werkers gebou, skole ondersteun, sportgronde ontwikkel en selfs mediese dienste aangebied.

Baie van ons ouers, ooms en oupas het dag na dag ondergronds gewerk, met harde hande en sagte harte. As kind het ek nie altyd verstaan hoe gevaarlik daardie werk was nie, maar ek het geweet my pa dra sy harde hoed met trots. Die myne het ons dorpie aan die gang gehou – letterlik en figuurlik.

Sport was baie belangrik in Stilfontein. Of dit nou rugby, krieket, netbal of sokker was, almal was op een of ander manier betrokke, en die Felix du Plessis Sportgronde was waar die aksie gebeur het. Ek onthou hoe ons op Saterdae daar bymekaargekom het, die vroeë oggendson op ons gesigte en die nat, koue gras onder ons voete, gereed om ons dorpie se naam hoog te hou.

Die myne het nie net toegelaat dat sport bestaan nie, hulle het dit moontlik gemaak. Hulle het die gronde onderhou en verseker dat die dorp topklas-fasiliteite gehad het, wat met dié van baie groot dorpe kon meeding. Sport was nie net ʼn aktiwiteit nie; dit het ons waardes soos spanwerk, respek, en deursettingsvermoë geleer. Die myne het verseker dat die infrastruktuur daar was en dat ons ouers die finansies gehad het om vir ons hierdie geleenthede te bied.

Ek het aan die Straatvaal Stoeiklub behoort. Dit was ʼn sterk klub wat baie goeie stoeiers opgelewer en baie toernooie gewen het. Kinders van die ander klubs het na ons verwys as die “mynerkinders” en hulle het ons nie sonder handskoene aangepak nie. Ons het een jaar aan die SA Myne Ope deelgeneem onder die vaandel van Buffelsfontein Goudmyn, en as kampioene teen al die ander myne in Suid-Afrika uit die stryd getree. Die klub het ook ses Springbok-stoeiers opgelewer gedurende my tyd daar, sowel as vele SA kampioene – waarvan ek self een was. Ek kan eerlik sê dat die ondersteuning van my ouers én die myn ʼn belangrike rol in my sukses gespeel het.

Een van die grootste oomblikke in Stilfontein se geskiedenis was toe die Britse en Ierse Leeus-rugbyspan ʼn wedstryd op die Felix du Plessis-veld kom speel het. Ek was nie self daar nie, maar jy sal selde iemand van Stilfontein ontmoet wie se ouers hulle nie van daardie gebeurtenis vertel het nie. My pa was destyds slegs 18 jaar oud. Hy het my vertel hoe die hele dorp gegons het, hoe kinders op hul pa’s se skouers gesit het om die aksie te sien, en hoe jy – te midde van die skare, die vlae en die gejuig – kon voel dat jy deel was van iets groots. Stilfontein en sy mense het daardie dag trots gevoel. Stilfontein was op die wêreldkaart en die myne het ʼn sentrale rol gespeel om dit te laat gebeur.

As kind het ek uitgesien na Desember, nie net oor die vakansie nie, maar oor die Kerspartytjie wat die myne elke jaar vir die kinders en ouers gehou het. Dit was iets besonders. Die partytjies is op die sportgronde of in groot sale aangebied, kompleet met springkastele, roomys, geskenke en natuurlik Kersvader.

Soms het Kersvader op ʼn brandweerwa of selfs op een van die myn se laaigrawe opgedaag, vol versierings en flikkerende liggies. Maar my persoonlike gunsteling was toe hy met ʼn helikopter opgedaag het. As ek vandag na my kinders kyk en sien hoe opgewonde hulle raak as hulle ʼn vliegtuig in die lug sien, dink ek terug aan daardie dae en besef ek hoe vrygewig die myne teenoor hul werknemers se kinders was. Elkeen van ons het ʼn geskenk met ons naam daarop ontvang. Ons het gegiggel, gespring en saam met maats gelag terwyl ons ouers saam gebraai en na musiek geluister het.

Daardie partytjies het vir my iets belangriks geleer: dat geluk nie altyd duur is nie, en dat gemeenskap iets is wat jy voel in die lag van jou maats, in die handdruk van jou buurman, en in die glimlag van ʼn mynwerker wat sy kinders dophou terwyl hulle speel.

Ons dorp is dalk gebou om goud uit die grond te haal, maar wat dit werklik waardevol gemaak het, was die mense. Stilfontein was bekend vir sy netheid, vriendelike inwoners, goeie skole en ʼn sterk gemeenskapsgevoel. Hier het ons mekaar geken. Hier het jy geweet jy kan op jou buurman staatmaak.

Daar was wel ook tye van swaarkry – wanneer die goudprys gedaal het, of wanneer daar ongelukke ondergronds gebeur het. Soms het ouers sonder werk gesit, en ons het dit in die huis gevoel. Maar wat ek altyd sal onthou, is hoe mense saamgestaan het. As iemand swaargekry het, het almal gehelp. Kerkgroepe het kosmandjies uitgedeel, onderwysers het ekstra tyd ingesit, en bure het mekaar se kinders na sportbyeenkomste aangery as iemand nie vervoer gehad het nie. Tot Solidariteit het ingespring toe sommige van die mynskagte gesluit is, en dit is nou vir my ʼn eer om vir so ʼn instelling te werk wat gedurende daardie tyd by die gemeenskap gestaan het.

Ek het in Stilfontein geleer wat dit beteken om nederig te wees. Ek het gesien hoe hard mense gewerk het – nie vir rykdom nie, maar vir hul families. Ek het geleer van vasberadenheid, om te sien hoe mense nog tyd maak vir hul kinders se sport, selfs ná ʼn lang, harde dag op die myn. Ek het geleer van respek vir elke beroep en elke mens, maak nie saak hoe vuil hul hande of hoe verslete hul skoene is nie.

Die waarde van gemeenskap – van “ons” bo “ek” – is iets van Stilfontein wat ek saam met my dra, oral waar ek gaan. Ek het daar geleer dat jy nie baie geld hoef te hê om ryk te wees nie. As jy vriende het wat saam met jou rugby speel, ouers wat jou leer om reg van verkeerd te onderskei, en ʼn dorpie wat vir jou omgee, dan is jy ryk.

Selfs vandag, jare later, al is ek ver van die dorp af, bly Stilfontein deel van wie ek is. Ek hoor steeds die gelag op die sportveld, sien die myn se ligte op die horison flikker, en ruik die rook van ʼn Saterdagaand se braaivleis. Dit was nie altyd maklik nie, maar dit was altyd eg.

Stilfontein is nie net die plek waar ek grootgeword het nie. Dit is die plek wat my grootgemaak het.